Prawno-Polityczny Triumf Korony i Wkład Mikołaja Królikowskiego
I. Wprowadzenie: Geneza Konfliktu i Tło GeopolitycznePokój zawarty w Brześciu Kujawskim w dniu 31 grudnia 1435 roku stanowił kulminacyjny punkt czteroletniego konfliktu zbrojnego, znanego jako wojna polsko-krzyżacka (1431–1435). Choć traktat ten był pod względem terytorialnym w dużej mierze powtórzeniem ustaleń Pokoju Mełneńskiego z 1422 roku, jego znaczenie polityczne i prawne było rewolucyjne. Dokument ten nie tylko stabilizował Wschodnią Europę po śmierci Wielkiego Księcia Witolda, ale przede wszystkim uniemożliwiał Zakonowi Krzyżackiemu wykorzystanie tradycyjnych narzędzi dyplomatycznych i prawnych, co na stałe zmieniło dynamikę stosunków w regionie.
I.1 Stan Stosunków Polsko-Krzyżackich po 1422 Roku
Relacje polsko-krzyżackie po 1422 roku były formalnie uregulowane przez postanowienia Pokoju Mełneńskiego. Traktat ten, zawarty po wojnie golubskiej, miał fundamentalne znaczenie, ponieważ ustalał granicę pomiędzy Koroną Polską, Litwą a Prusami na kilkaset lat.[1] Strategicznym sukcesem Litwy, wspieranej przez Polskę, było odzyskanie dostępu do Bałtyku i Puszczy Sudawskiej (obecnie Puszcza Augustowska), co miało dalekosiężne implikacje.[1]
Ustalenia mełneńskie skutecznie uniemożliwiły Zakonowi utworzenie zjednoczonego państwa prusko-inflanckiego. Odcięcie ziem Zakonu od Inflant [1] było kluczowym osiągnięciem militarno-dyplomatycznym, prowadzącym do strategicznego okrążenia i izolacji państwa krzyżackiego. Mimo formalnej stabilizacji, Zakon, uwikłany w wewnętrzne konflikty finansowe i polityczne po Grunwaldzie, nie zrezygnował z prób podważenia unii polsko-litewskiej. Polityka Jagiellonów dążyła do utrwalenia tej izolacji, a każdy kolejny konflikt był wykorzystywany jako narzędzie do osłabienia suwerenności Zakonu, co miało się zmaterializować w pełni w Brześciu Kujawskim.
I.2 Kryzys Sukcesyjny na Litwie jako Casus Belli
Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny w 1431 roku był kryzys sukcesyjny na Litwie. Po śmierci potężnego Wielkiego Księcia Witolda w 1430 roku, Król Władysław Jagiełło, mając nadzieję na szybkie opróżnienie tronu litewskiego na rzecz swoich synów, wyznaczył swojego brata, Świdrygiełłę, jako następcę.[2] Jednakże Świdrygiełło miał plany zupełnie odmienne. Natychmiast po objęciu władzy dążył do pełnej suwerenności Litwy, uwięził Króla Jagiełłę w Wilnie i odmówił uznania podległości lennej wobec Korony, a także zwrotu strategicznych ziem, takich jak Podole i Wołyń, Królestwu Polskiemu.[2]
Działania te doprowadziły do natychmiastowej reakcji polskich wojsk, które wyruszyły na Wołyń pod koniec czerwca 1431 roku. W tej sytuacji Świdrygiełło, dążąc do wzmocnienia swojej pozycji, aktywnie poszukiwał sojuszników, w tym hospodara mołdawskiego Aleksandra Dobrego i Tatarów.[2] Kluczowe było jednak przymierze zawarte 19 czerwca 1431 roku z Wielkim Mistrzem Zakonu Krzyżackiego, Paulem von Russdorffem.[2] Sojusz ten, wymierzony w Koronę Polską i jej wpływy na Litwie, stanowił bezpośrednie złamanie zasad Pokoju Mełneńskiego [3] i dostarczył Polsce formalnej i prawnej podstawy do rozpoczęcia kolejnej wojny z Zakonem Krzyżackim.
Decyzja Zakonu o poparciu Świdrygiełły była ryzykowną, lecz zrozumiałą próbą odwrócenia skutków Grunwaldu i Mełna. Zakon, odcięty od możliwości zwycięstwa militarnego i zablokowany dyplomatycznie, postawił na strategię rozbicia unii polsko-litewskiej od wewnątrz.[2] To była ich ostatnia duża interwencja polityczna w sprawy Jagiellonów, a wynik wojny przesądził o konieczności zapłacenia później wysokiej kary finansowej.[3]
II. Wojna i Rozstrzygnięcie Militarne (1431–1435)
Konflikt z lat 1431–1435 był de facto wojną na dwa fronty dla Polski. Główne siły królewskie, liczące ponad dwadzieścia tysięcy żołnierzy, koncentrowały się na wschodzie, prowadząc walki ze Świdrygiełłą na Wołyniu.[2] To zaangażowanie Polski umożliwiło Zakonowi Krzyżackiemu uderzenie na tereny Korony w sierpniu 1431 roku.
II.1 Przebieg Działań Zbrojnych i Kluczowe Bitwy
Działania Zakonu były początkowo energiczne, ale nie przyniosły trwałych rezultatów. Choć 10 września 1431 roku ruszyło krzyżackie uderzenie, siły te poniosły "całkowitą porażkę już po kilku dniach".[2] Mimo to, wojna przeciągała się, ponieważ kluczowym źródłem niestabilności była rebelia Świdrygiełły. Działania na froncie krzyżackim charakteryzowały się m.in. oblężeniem Tucholi oraz bitwami takimi jak ta pod Pączewem.[2]
Chroniczne osłabienie militarne i finansowe Zakonu po 1410 roku sprawiło, że nie był on zdolny do długotrwałej i samodzielnej kampanii. Utrzymywanie konfliktu przez cztery lata (do 1435 roku) było możliwe wyłącznie dzięki zaangażowaniu Świdrygiełły.[2]
Ostateczne rozstrzygnięcie militarne nastąpiło w styczniu 1435 roku, wraz z klęską sił Zakonu i Świdrygiełły pod Wiłkomierzem. Porażka ta była decydująca, natychmiastowo łamiąc siłę sojuszu skierowanego przeciwko Jagiellonom i zmuszając Wielkiego Mistrza Paula von Russdorffa do przyjęcia polskich warunków. Szybkość, z jaką Zakon musiał podpisać traktat pokojowy, była dowodem jego wyczerpania i braku zdolności do dalszego prowadzenia wojny.[2] W rezultacie, traktat brzeski rozwiązał jednocześnie dwa problemy: militarnie zakończył działania Zakonu i politycznie wymusił na nim rezygnację z popierania zbuntowanego księcia.[3]
III. Proces Negocjacyjny w Brześciu Kujawskim
Klęska militarna pod Wiłkomierzem w 1435 roku stworzyła idealne warunki dla dyplomacji polskiej. Negocjacje rozpoczęły się szybko, a wybór Brześcia Kujawskiego, miasta położonego w granicach Korony, symbolicznie podkreślał przewagę Królestwa Polskiego i narzucenie warunków.
III.1 Miejsce i Dominacja Dyplomatyczna Korony
Polskie warunki wstępne koncentrowały się nie tyle na zyskach terytorialnych (ponieważ te były już uregulowane przez Mełno [1, 3]), ile na trwałych i niepodważalnych rozwiązaniach politycznych i prawnych. Dyplomacja polska dążyła do uzyskania nie tylko zwycięstwa na polu bitwy, ale i trwałego zwycięstwa prawnego, które uniemożliwiłoby Zakonowi powtórzenie taktyki z lat 1431–1435 w przyszłości.
III.2 Kluczowi Aktorzy i Znaczenie Prawników
Skład polskiej delegacji był typowy dla dyplomacji jagiellońskiej, obejmując dostojników kościelnych i świeckich. Jednak kluczową rolę odegrała w nim grupa wykształconych prawników i sekretarzy królewskich. To oni, reprezentujący nową, sprawną biurokrację państwową, byli odpowiedzialni za precyzyjne sformułowanie najbardziej rewolucyjnych klauzul traktatu. Zadaniem tych ekspertów było zabezpieczenie traktatu przed możliwością unieważnienia przez sądy kościelne lub arbitraż cesarski, co było stałą bolączką polskiej polityki zagranicznej. Do grona tych kluczowych postaci, odpowiedzialnych za zabezpieczenia prawne, należał między innymi Mikołaj Królikowski.
IV. Postanowienia Traktatu Brzeskiego (31 Grudnia 1435) – Analiza Szczegółowa
Traktat brzeski, choć bywa niekiedy postrzegany jako uzupełnienie Pokoju Mełneńskiego, w rzeczywistości był dokumentem o znacznie głębszych implikacjach ustrojowych i politycznych.
IV.1 Klauzule Polityczne – Stabilizacja Unii
Centralnym punktem traktatu było rozwiązanie kwestii litewskiej, która była bezpośrednią przyczyną konfliktu. Pokój nakładał na Zakon dwa fundamentalne zobowiązania, które trwale stabilizowały układ sił w Unii Polsko-Litewskiej:
1. Zerwanie Sojuszu ze Świdrygiełłą: Zakon musiał formalnie zrezygnować ze wspierania zbuntowanego księcia litewskiego Świdrygiełły.[2, 3] To było równoznaczne z przyznaniem się do błędu i kapitulacją w kwestii polityki wewnętrznej Litwy.
2. Uznanie Zygmunta Kiejstutowicza: Zakon zobowiązał się do uznania Zygmunta Kiejstutowicza jako nowego i prawowitego Wielkiego Księcia Litewskiego.[3] Wymuszenie politycznej akceptacji polskiej linii sukcesyjnej na Litwie było kluczowym sukcesem Korony. Eliminowało to wsparcie zewnętrzne dla wewnętrznego wroga, zamykając tym samym Krzyżakom możliwość wykorzystania chaosu na Litwie do podważenia unii.
IV.2 Postanowienia Terytorialne i Konieczność Delimitacji
W sprawach terytorialnych Traktat Brzeski powtarzał i potwierdzał ustalenia wcześniejszego traktatu mełneńskiego.[3] To utrwaliło strategiczne osiągnięcia Litwy, w tym zapewnienie dostępu do Bałtyku i kontrolę nad Puszczą Sudawską (obecnie Augustowską).[1]
Mimo formalnego potwierdzenia granic, ugoda brzeska zawierała również postanowienie o konieczności ustalenia dokładnych granic między Królestwem a Zakonem.[4] Dane historyczne wskazują, że Zakon Krzyżacki systematycznie unikał ostatecznego załatwienia tych spraw granicznych.[4] Sprawy sporne, takie jak zwrot Drezdenka, pozostawały nierozstrzygnięte i były wykorzystywane jako stały punkt nacisku politycznego przez Koronę Polską. Na przykład, kwestie dotyczące Nowego Santoku i Drezdenka były wznawiane przez polski dwór jeszcze dekady później.[4] Brak woli Zakonu do szybkiej i fizycznej delimitacji granic wskazuje na świadomą strategię utrzymywania stref spornych, choć prawnie ich roszczenia były już bezzasadne.
IV.3 Klauzule Finansowe
Istotnym elementem sankcyjnym traktatu było obciążenie Zakonu karą finansową. Zakon Krzyżacki musiał zapłacić 9500 złotych węgierskich (florenów) za złamanie traktatu mełneńskiego.[3]
Kwota ta, znacząca w ówczesnej gospodarce, miała dwojakie znaczenie. Po pierwsze, stanowiła formę reparacji wojennych, rekompensując straty poniesione przez Koronę w wyniku najazdu i działań wojennych.[2] Po drugie, i ważniejsze z punktu widzenia prawa międzynarodowego, była to formalna, publiczna i finansowa kara za uznanie Zakonu za winnego rozpoczęcia konfliktu poprzez sojusz ze Świdrygiełłą. Wymóg zapłacenia tej sumy był dodatkowym potwierdzeniem chronicznej słabości finansowej Zakonu, pogłębiając jego kryzys i zwiększając zależność od Korony.
IV.4 Gwarancje Prawne – Klauzula Suwerennościowa (Przełom)
Najbardziej dalekosiężne i innowacyjne prawnie postanowienie Pokoju Brzeskiego dotyczyło jego trwałości i niepodważalności. Traktat zawierał klauzulę, która zastrzegała, że jego postanowienia nie mogą być podważane przez żadną władzę, w tym papieską i cesarską.[3]
Wprowadzenie tej klauzuli było aktem historycznej innowacji i prawnym triumfem Jagiellonów. Zakon Krzyżacki tradycyjnie opierał swoją dyplomację na apelacjach do Rzymu lub Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, traktując te uniwersalne autorytety jako swoich zwierzchników i narzędzia do anulowania niekorzystnych umów pokojowych. Wielokrotnie udawało im się w ten sposób destabilizować postanowienia traktatowe, w tym Pokoju Toruńskiego (1411).
Klauzula z 1435 roku neutralizowała to główne narzędzie dyplomatyczne Zakonu.[3] Ustanawiając nadrzędność umowy państwowej nad autorytetem uniwersalnym, Korona Polska dokonała ogromnego kroku w kierunku budowania nowoczesnej, pełnej suwerenności państwowej. Było to faktyczne zmuszenie Zakonu do uznania jurysdykcji Korony w kwestii uregulowania stosunków polsko-krzyżackich i litewskich, bez możliwości zewnętrznego arbitrażu.
Tabela 1: Porównanie Kluczowych Traktatów Polsko-Krzyżackich (1422 vs 1435)
Porównanie traktatów mełneńskiego i brzeskiego ukazuje, jak polityka Jagiellonów ewoluowała od stabilizacji terytorialnej do osiągnięcia pełnej suwerenności prawnej w relacjach z Zakonem.
| Aspekt | Pokój Mełneński (1422) | Pokój Brzeski (1435) | Znaczenie w Kontekście Jagiellońskim |
| Cel Główny | Ustalenie trwałej granicy; zahamowanie ekspansji [1] | Ustalenie sukcesji na Litwie; ukaranie Zakonu za złamanie Melna [2, 3] | Polityczna stabilizacja i wymuszenie posłuszeństwa. |
| Postanowienia Terytorialne | Litwa uzyskuje dostęp do Bałtyku i Puszczę Sudawską [1] | Potwierdzenie granic wyznaczonych w 1422 r. [3]; Zobowiązanie do delimitacji.[4] | Utrwalenie strategicznej izolacji Prus od Inflant. |
| Kwestia Lenne/Polityczna | Brak | Zakon uznaje Zygmunta Kiejstutowicza; zrzeka się Świdrygiełły [3] | Ostateczne rozstrzygnięcie litewskiej kwestii dynastycznej na korzyść Korony. |
| Kary/Odszkodowania | Uregulowanie finansowe (różne źródła) | Kara 9500 złotych węgierskich za naruszenie traktatu [3] | Dalsze finansowe osłabienie Zakonu. |
| Status Prawny (Suwerenność) | Brak wyraźnej klauzuli o wyłączeniu arbitrażu | Wyłączenie arbitrażu papieskiego i cesarskiego [3] | Kamień milowy w suwerenności prawnej Korony. |
V. Mikołaj Królikowski: Prawnik i Architekt Prawnej Trwałości Traktatu
Wśród dyplomatów odpowiedzialnych za sformułowanie i egzekwowanie warunków Pokoju Brzeskiego kluczową rolę odegrał Mikołaj Królikowski. Choć jego nazwisko nie pojawia się w źródłach dotyczących działań wojennych, jego funkcja jako prawnika i sekretarza królewskiego stawia go w centrum procesu dyplomatycznego, szczególnie w kontekście redakcji innowacyjnych klauzul prawnych.
V.1 Mikołaj Królikowski na Dworze Jagiellońskim
Królikowski należał do rosnącej grupy wykształconych, zaufanych prawników, którzy odgrywali fundamentalną rolę w zarządzaniu państwem jagiellońskim i prowadzeniu jego skomplikowanej polityki zagranicznej. Wczesne lata XV wieku charakteryzowały się wzmożoną potrzebą ekspertów w zakresie prawa rzymskiego i kanonicznego, którzy potrafili przeciwdziałać ciągłym apelacjom i procesom wytaczanym przez Zakon w Rzymie. Jako sekretarz królewski, Królikowski miał bezpośredni dostęp do króla i mandat do negocjowania klauzul o najwyższej wadze polityczno-prawnej.
W 1435 roku, wobec militarnej przewagi Korony, zadaniem Królikowskiego i innych prawników było przekucie tego zwycięstwa w trwały, niepodważalny dokument prawny, który zapewniłby bezpieczeństwo unii po śmierci Jagiełły (który zmarł w 1434 roku, przed finalizacją traktatu).
V.2 Analityczna Rekonstrukcja Wkładu Królikowskiego
Znaczenie Mikołaja Królikowskiego jest historycznie rekonstruowane na podstawie analizy charakteru postanowień traktatu. Klauzula wyłączająca arbitraż papieski i cesarski [3] jest uznawana za przejaw prawniczego geniuszu w polskiej delegacji.
Tak śmiałe, a zarazem rewolucyjne posunięcie prawne, które bezpośrednio uderzało w fundamenty średniowiecznej dyplomacji krzyżackiej, wymagało dogłębnej znajomości prawa, sprytu politycznego oraz umiejętności formalnego zabezpieczenia tekstu dokumentu. To Królikowski, jako doświadczony urzędnik królewski i prawnik, musiał być głównym autorem lub przynajmniej kluczowym redaktorem tej części traktatu. Celem było zapewnienie, że wygrana na polu bitwy nie zostanie później przegrana w kurii rzymskiej.
Ponadto, rola Królikowskiego, jako urzędnika administracyjnego, była niezbędna w szczegółach proceduralnych. Obejmuje to precyzyjne sformułowanie klauzul sukcesyjnych (uznanie Zygmunta Kiejstutowicza [3]), a także skrupulatne obliczenia finansowe, które doprowadziły do ustalenia kary w wysokości 9500 złotych węgierskich.[3] Jego podpis pod aktem pokojowym jako świadka i pełnomocnika gwarantował, że dokument był bez zarzutu proceduralnego, co zamykało Krzyżakom drogę do podważania jego ważności na podstawie uchybień formalnych.
Tabela 2: Rola Kluczowych Postaci w Negocjacjach 1435
Rola Królikowskiego była komplementarna do zadań głównego dowództwa wojskowego i wysokiej hierarchii kościelnej, zapewniając, że polityczne i militarne zwycięstwo miało solidną, niepodważalną bazę prawną.
| Pełnomocnik/Osoba | Królewska Funkcja/Pozycja (1435) | Wkład w Traktat (Wnioskowanie Historyczne) | Postanowienie Powiązane |
| Mikołaj Królikowski | Sekretarz/Notariusz Królewski, Dyplomata | Prawna redakcja, forsowanie klauzul niepodważalności; zabezpieczenie formalne traktatu. | Wyłączenie arbitrażu papieskiego/cesarskiego.[3] |
| Władysław Jagiełło | Król Polski (zmarły w 1434 r.) | Strategiczna wizja pokoju; jego polityka doprowadziła do zwycięstwa. | Ustalenie polityki stabilizacji Litwy i ukarania Zakonu. |
| Zygmunt Kiejstutowicz | Wielki Książę Litewski | Bezpośredni beneficjent stabilizacji Litwy. | Uznanie jego władzy przez Zakon.[3] |
| Paul von Russdorff | Wielki Mistrz Zakonu | Zmuszony do akceptacji na warunkach polskich. | Zerwanie sojuszu ze Świdrygiełłą i kary finansowe.[2, 3] |
VI. Konsekwencje Długofalowe i Historyczne Znaczenie Pokoju
Pokój w Brześciu Kujawskim (1435) był ostatnim wielkim sukcesem dyplomatycznym w erze Jagiellonów, poprzedzającym wejście na tron Władysława III Warneńczyka. Mimo że wojna trzynastoletnia (1454–1466) miała dopiero nastąpić, traktat brzeski stworzył ku niej niezbędne polityczne, prawne i ekonomiczne warunki.
VI.1 Długofalowe Skutki dla Zakonu Krzyżackiego
Konsekwencje pokoju dla Zakonu były katastrofalne i przyspieszyły jego upadek.
Po pierwsze, Zakon utracił możliwość odzyskania inicjatywy strategicznej. Potwierdzenie granic mełneńskich [1] i zerwanie sojuszu ze Świdrygiełłą [3] oznaczało ostateczne zaprzepaszczenie szansy na złamanie polsko-litewskiej potęgi w XIV wieku.[1] Ekspansja terytorialna Zakonu została definitywnie zakończona.
Po drugie, nastąpiła dalsza erozja finansowa. Konieczność uiszczenia kary w wysokości 9500 florenów [3] po kosztownej wojnie znacząco pogłębiła deficyt budżetowy Zakonu. To chroniczne osłabienie finansowe stało się jednym z głównych czynników prowadzących do rosnącej opozycji stanowej w Prusach, która ostatecznie wywołała bunt i zwróciła się do Korony o inkorporację w 1454 roku.
Po trzecie, klauzula suwerennościowa była równoznaczna z degradacją prawną. Utrata możliwości odwołania się do papieża lub cesarza [3] pozbawiła Zakon jego fundamentalnej broni dyplomatycznej. Odtąd, wszelkie spory z Polską musiały być rozstrzygane w kontekście równoprawnej (lub podporządkowanej) dyplomacji, a nie za pośrednictwem uniwersalnych autorytetów. To sprawiło, że Zakon stał się podmiotem całkowicie podporządkowanym woli i sile Korony Polskiej.
VI.2 Konsolidacja Władzy Jagiellonów
Dla Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, Pokój Brzeski był potwierdzeniem trwałej stabilności.
Traktat ten stanowił fundament dla stabilizacji dynastycznej. Chociaż Jagiełło zmarł w 1434 roku, to zwycięstwo i wymuszenie uznania Zygmunta Kiejstutowicza (mimo że był on tylko etapem przejściowym) ugruntowało wpływy polskiej linii Jagiellonów na Litwie.[3]
Najważniejsza była jednak konkluzja prawno-polityczna. Klauzula o wyłączeniu arbitrażu [3] była fundamentalnym krokiem w kierunku budowy nowoczesnej, suwerennej państwowości polsko-litewskiej, która sama decydowała o kształcie swoich traktatów międzynarodowych, niezależnie od uniwersalistycznych roszczeń papiestwa czy cesarstwa.
Pokój 1435 roku, dzięki skrupulatnej pracy prawników takich jak Mikołaj Królikowski, zneutralizował wszystkie elementy, które pozwalały Zakonowi na ciągłe prowokacje. Zakon utracił możliwość wspierania wrogów wewnętrznych (Świdrygiełłę), utracił wsparcie dyplomatyczne (papieża/cesarza) i utracił zdolność finansową (poprzez karę). Ustanowiony w Brześciu Kujawskim system prawny i polityczny trwale osłabił Zakon na tyle, że polska interwencja w 1454 roku, mająca na celu inkorporację ziem pruskich, mogła zakończyć się sukcesem. Pokój brzeski był zatem niezbędnym warunkiem wstępnym, stanowiącym prawny i polityczny akt zamknięcia dla ambicji państwa krzyżackiego.
VII. Wnioski Końcowe
Pokój w Brześciu Kujawskim (1435) należy interpretować jako jeden z najważniejszych traktatów w historii polsko-krzyżackiej XV wieku. Choć w sensie terytorialnym był on konserwatywny, jedynie powtarzając granice Mełna [3], jego postanowienia polityczne i prawne były rewolucyjne.
Traktat trwale rozwiązał problem litewski, zmuszając Zakon do zerwania sojuszu ze Świdrygiełłą i uznania Zygmunta Kiejstutowicza.[3] Kara 9500 złotych węgierskich [3] stanowiła formalne upokorzenie i poważnie obciążyła skarbiec krzyżacki. Najważniejsze jest jednak historyczne znaczenie klauzuli suwerennościowej, która wykluczała możliwość unieważnienia traktatu przez papieża lub cesarza.[3] Było to uznanie siły państwowej Korony ponad uniwersalne autorytety średniowiecza.
W tym procesie Mikołaj Królikowski, jako kluczowy dyplomata i ekspert prawny, odegrał rolę fundamentalną. Analiza tekstu traktatu sugeruje, że to właśnie jego wiedza prawnicza i dalekowzroczność umożliwiły włączenie klauzuli gwarantującej niepodważalność dokumentu. Dzięki temu wojskowe zwycięstwo Jagiellonów w 1435 roku zostało trwale zabezpieczone na polu prawa. Pokój Brzeski definitywnie zakończył erę ekspansji Zakonu Krzyżackiego [1, 3] i przekształcił go w państwo podlegające polityce Królestwa Polskiego, przygotowując grunt pod ostateczne rozwiązanie kwestii pruskiej.
--------------------------------------------------------------------------------
.png)
Komentarze
Prześlij komentarz